De berg der waarheid

In 1978 richtte Harald Szeemann een tentoonstelling over de Monte Verità in. In de catalogus van Visionair Oostenrijk verwoordt Szeemann zijn fascinatie voor de Monte Verità aldus: “Sinds het laatste kwart der 19de eeuw werd in het ahistorische, pedagogische landschap rond het Lago Maggiore […] een ongelooflijk potentieel aan utopieën en nieuwe levensontwerpen geproclameerd, getest, nageleefd en doorleden. Al die modellen tussen de polen van het sociaal engagement met de klassenloze maatschappij en de voorbeeldige zelfverwezenlijking en zelfverjonging staan hier onder het gesternte van het geloof dat nu, dankzij de afzondering en het daardoor hernieuwd in de pas lopen met de natuur, weer een ‘gemeenschap’ mogelijk zou kunnen zijn. De summa van deze nagestreefde, geslaagde en mislukte sprongen van het Ik naar het Wij zweeft als een onzichtbare wolk boven de berg der waarheid […]” (p. 70).

De berg der waarheid bevindt zich niet in Oostenrijk, en ook niet in België. Het is een Zwitserse berg. Wat heeft die dan verloren in Visionair Oostenrijk? Op de Monte Verità zijn enkele Oostenrijkse visionairen aan de slag geweest. Blijkt ook dat een van de vele utopisten op deze berg, Henri Oedenkoven, van Belgische afkomst was. Er is dus wel degelijk iets nationaals, iets Belgisch dat de aanwezigheid van de Monte Verità op Visionair België legitimeert. Precies dat nationalistische argument wekt argwaan. Het lijkt erop dat die Belg alleen maar een excuus-Belg is, een alibi om de Monte Verità nogmaals binnen te smokkelen in een tentoonstellingsproject. De geschiedenis van de berg van de waarheid is uitzonderlijk. Het is een internationaal verhaal waaraan uiteenlopende intellectuelen en kunstenaars hebben geschreven, van de psychoanalyticus Otto Gross tot de danspedagoog Rudolf von Laban, van de danseres Mary Wigman tot de schilder Gusto Gräser. (Ook de ‘gotisch-Egyptische’ danseres Charlotte Bara, die een dansschool had op de Monte Verità en die in Visionair België uitgebreid wordt gepresenteerd, maakt deel uit van dat internationale verhaal. Zij werd in 1901 geboren in Brussel, als dochter van Duitse joden; ze kreeg haar opleiding in Nederland en in Berlijn. Ze stierf in het Zwitserse Locarno.) Met de opname van de ‘internationale’ Monte Verità geeft Harald Szeemann in feite aan dat het hem veel meer te doen is om de visionairen op zich, ongeacht welke nationaliteit deze hebben. Het is dan ook onbegrijpelijk dat hij het visionaire aan naties, zoals Zwitserland, Oostenrijk en België heeft toegeschreven en het is ontluisterend dat de selectie van de ‘internationale’ Monte Verità wordt gelegitimeerd met de verwijzing naar een van de Belgische stamvaders.